روشی قوی برای حل مسئله خلاقانه
تریز اصلی نظری برای حل مسئله بر مبنای منطق، دادهها و تحقیقات است
پروژههای ما همیشه بهخوبی پیش نمیرود. حتی وقتی همه تحلیلها و دادههای مورد نیاز را در اختیار داشته باشید، گاهی نمیتوانید روشی پیدا کنید که پروژه به پیش برود. در چنین مواقعی لازم است راهحلهای خلاقانه برای مسئله پیش روی خود به دست آورید.
احتمال دارد پیشاپیش در مورد روش طوفان فکری اطلاعاتی داشته باشید که به شما کمک میکند در چنین مواقعی راهحل را پیدا کنید. اما طوفان فکری وابسته به شهود و بصیرت افراد و دانش فعلی اعضای تیم شماست و نتایج آن اغلب غیرقابل پیشبینی و تکرارنشدنی هستند.
اما تریز اصلی نظری برای حل مسئله بر مبنای منطق، دادهها و تحقیقات است و با روش شهودی فاصله بسیاری دارد.
تریز مبتنی بر دانش و ابتکار هزاران مهندس است که روش خلاقانه حل مسئله را برای پروژههای تیمی به کار گرفتهاند. رویکرد تریز باعث میشود که راهحلهای آن تکرارپذیر، قابل پیشبینی و قابل اعتماد باشند و مجموعهای از ابزارهای قابل اعتماد برای حل مسئله در اختیار شما قرار دهد.
در این مقاله در مورد ضروریات روش تریز صحبت میکنیم.
تریز چیست؟
تریز مخفف روسی عبارت «نظریه حل مسئله مبتکرانه» است. این روش یک سازوکار بینالمللی برای استفاده از خلاقیت است که در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بین سالهای ۱۹۴۶ و ۱۹۸۵ توسط مهندس و دانشمندی به نام جنریچ آلتشولر (Genrich Altshuller) و همکارانش طراحی شد.
بر مبنای مدل تریز، اصول کلی خلاقیت، اساس ابتکار و نوآوری را شکل میدهند. تریز این اصول را شناسایی و تدوین کرده و از آنها برای ایجاد فرآیندهای نوآورانه که بیشتر قابل پیشبینی باشند استفاده میکند.
به عبارت دیگر، شما با هر مشکلی که مواجه شوید، کسی در زمانی دیگر آن مشکل یا مشکلی بسیار شبیه مشکل شما را پیشاپیش حل کرده است. فرایند حل مسئله مبتکرانه شامل یافتن آن راهحل و به کارگیری آن در مشکل فعلی شماست.
تریز بیشتر در کارهایی مانند توسعه محصول، مهندسی طراحی و مدیریت فرآیندها کاربرد دارد. برای نمونه، فرایندهای بهبود کیفیت اغلب از تریز استفاده میکنند.
ابزارهای کلیدی تریز
بیایید به دو مفهوم اساسی پشت تریز نگاهی بیندازیم: یعنی «تعمیم دادن مسائل و راهحلها» و «از بین بردن تضادها».
-
تعمیم مسائل و راهحلها
یافته اصلی پژوهش تریز به شرح زیر است:
- مسائل و راهحلها در صنایع و علوم گوناگون تکرار میشوند. با نشان دادن یک مشکل بهعنوان یک تضاد (که در ادامه به آن خواهیم پرداخت) شما میتوانید راهحلهای خلاقانه آن مسئله را پیشبینی کنید.
- الگوهای تکامل فنی اغلب در صنایع و علوم گوناگون تکرار میشوند.
- ابتکارات خلاقانه اغلب از اثرات علمی بیرون از حوزهای که در آن پرورش یافتهاند استفاده میکنند.
استفاده از این ابزار دربردارنده شناخت این الگوهای تکرارشونده مسائل و راهحلها و درک تضادهایی است که در هر موقعیتی وجود دارند و د نهایت رسیدن به روشهای جدید برای استفاده از اثرات علمی.
سپس شما میتوانید الگوهای کلی را در موقعیت خاصی که با آن مواجه هستید به کار بگیرید و یک نسخه تعمیمیافته از مشکل خود را کشف کنید.
برای این کار نخست شما باید مسئله مشخصی را که با آن روبهرو هستید تحلیل کنید. برای این تحلیل از دیتابیس تریز استفاده میکنید. به این ترتیب به مسئله تعمیمیافته دست پیدا میکنید. سپس دوباره با استفاده از دیتابیسهای تریز مسئله تعمیمیافته تریز را تحلیل میکنید و در نتیجه به یک راهحل تعمیمیافته تریز دست پیدا میکنید. سپس بررسی میکنید که چگونه میتوانید این راهحل کلی را برای حل مسئله ویژه خود به کار ببرید. درواقع باید به شیوه قیاسی بیندیشید تا به راهحل ویژهای برای مسئله فعلی خود برسید.
دیتابیسهای تریز درواقع مجموعهای از منابع با دسترسی آزاد هستند که توسط کاربران و طرفداران این روش گردآوری شدهاند. مانند «۴۰ اصل» و «۷۶ راهحل» تریز که بهصورت استاندارد تدوین شده و موجود هستند.
-
از بینبردن تضادها
مفهوم بنیادین دیگر در تریز این است که تضادهای بنیادینی در ریشه اغلب مسائل وجود دارند. در بسیاری موارد، روش قابل اعتماد برای حل یک مسئله این است که تضادها را از بین ببرید. تریز دو دسته از تضادها را تشخیص میدهد:
- تضادهای فنی
اغلب در مهندسی سنتی وضعیتهایی دوسویه وجود دارند که در آنها شما نمیتوانید به نقطه مطلوب برسید زیرا چیز دیگری در سیستم مانع از این کار میشود. به عبارت دیگر، وقتی چیزی به وضعیت بهتر میرسد، بهطور خودکار چیز دیگری به وضعیت بدتری در خواهد آمد. برای مثال:
- محصول قویتر میشود (وضعیت بهتر) اما وزن آن افزایش پیدا میکند (وضعیت بدتر).
- خدمات برای همه مشتریان فراهم میشود (وضعیت بهتر) اما سیستم ارائه خدمات پیچیده میشود (وضعیت بدتر).
- آموزش در سازمان همهگیر میشود (وضعیت بهتر) اما کارکنان را از انجام وظایفشان باز میدارد (وضعیت بدتر)
تضادهای تکنیکی کلیدی در «ماتریکس تضادهای تریز» خلاصه شدهاند. مانند همه منابع تریز، برای آشنا شدن با ماتریکس تضادها نیاز به صرف زمان و فراگیری دارید.
- تضادهای فیزیکی (یا ذاتی)
موقعیتهایی وجود دارند که در آنها یک شیء یا سیستم از تضادی درونی و الزامات متضاد رنج میبرد. مثالهای ساده آن عبارتاند از:
- نرمافزار باید پیچیده باشد تا ویژگیها و امکانات متعدد ارائه دهد، اما باید ساده باشد تا آموختن آن آسان باشد.
- قهوه باید گرم باشد تا لذتبخش باشد، اما باید سرد باشد تا مانع از سوختن دهان شود.
- چتر باید بزرگ باشد تا از باران جلوگیری کند، اما باید کوچک باشد تا بتوان در شلوغی آن را حمل کرد.
شما میتوانید تضادهای فیزیکی را با «اصول تفکیکی تریز» رفع کنید. این اصول الزامات شما را بر پایه تقسیمبندیهای اصلی فضایی، مکانی و مقیاسی از هم تفکیک میکنند.
اصول تفکیکی تریز
براساس تعریف، یک تضاد فیزیکی، تقابل بین دو الزام فیزیکی است که بهصورت متقابل بر روی یک پارامتر از یک عنصر در یک سیستم گسترش یافتهاند.
روشهایی برای حل تضادهای فیزیکی
تفکیک
چهار اصل تفکیکی برای غلبه بر تضادهای فیزیکی وجود دارد:
- تفکیک در زمان
- تفکیک در فضا
- تفکیک براساس شرایط
- تفکیک یک جزء از یک کل
برآوردن الزامات هر دو طرف
گاهی ممکن است بتوانید دو الزام متضاد را به کمک تأثیر جدیدی برطرف کنید. برای این کار در بیشتر موارد ضروری است که ساختار سیستم را بهکلی تغییر دهید.
روش میانبر
گاهی میتوان هر دو الزام متناقض را دور زد. با استفاده از اپراتور سیستم، میتوانیم نظارت بر سیستم را در زمانهای گوناگون و در فازهای گوناگون اجرایی، به سطحی ارتقاء دهیم که فرصتهایی برای دور زدن الزامات متضاد فراهم شود.
در مقاله استفاده از اصول تریز، مثالی بخوانید در این مورد که چگونه باید برای حل مسئله از اصول تریز استفاده کرد.
برگرفته از MindTools
منبع اصول تفکیکی تریز: quality-assurance-solutions
واژهنامه
TRIZ (Theory of Inventive Problem Solving)
نظریه حل مسئله مبتکرانه تریز
یکی از شاخههای تخصصی علم میانرشتهای و چندرشتهای خلاقیتشناسی یا خلاقیتنوآوریشناسی است که از مطالعه الگوهای تکراری به کار رفته در ابداعات و اختراعات گوناگون به دست آمده است، یعنی از نتایج حاصل از اختراعشناسی تحلیلی یا تحلیل پتنت.